ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 6، شهریور 1404 ، شماره پی در پی 112

تاثیرپذیری تاریخنگاری هند از تاریخنگاری ایران در سده های سیزدهم تا شانزدهم میلادی (بررسی موردی کتاب طبقات ناصری و تاریخ فیروزشاهی ضیاءالدین برنی)

صفحه (61 - 80)
تهمینه رئیس‌السادات (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1404

چکیده

زمینه و هدف: تاریخنگاری در ایران، اندیشه ای است بس ژرف و پایدار که از همان ابتدای ورود اسلام به ایران، تاریخ‌نگاران از آن در بینش و نگارش بهره مند شدند. تاریخنگاری ایرانی در هر سده ی خود، جریان و تحولی را پشت سر گذاشت و مورخ، برداشتِ خود از وقایع تاریخی و سیر تحول این وقایع را به رشته تحریر درآورد. تاریخنگاری فارسی آنچنان باشکوه پرورانده شد که بر ملل دیگر در همسایگی خود تاثیر نهاد. تعمیق زبان فارسی در هند، فن و علم تاریخ نویسی ایرانی را با خود به هند برد. پس از استقرار حکومتهای مسلمان در هند و ورود دانشمندان و نویسندگان ایرانی به این خطه، نوشتن تاریخ سلاطین و حاکمان مسلمانِ هند بیش از پیش احساس شد.

روش پژوهش: این پژوهش با نگاهی توصیفی- تحلیلی برپایه منابع و تحقیقات کتابخانه ای، تاثیرپذیری تاریخنگاری هند در سده های 13 تا 16 میلادی از تاریخنگاری ایرانی را مورد بررسی قرار داده و کتاب طبقات ناصری و تاریخ فیرزوشاهی را که از جمله مهم‌ترین تواریخ دوره مورد نظر میباشد، به کند و کاو میپردازد.

یافته ها: سبک و روش مورخان هندی در دوران سلسله های غلامان و خلجیان و تغلقان و ملوک شمسیه از اندیشه تاریخنگاری ایرانی در قرون پنجم و ششم هجری وام گرفته و زبان فارسی راه نفوذ خود را به تاریخنگاری هند پیدا کرده بود. این پژوهش علاوه بر بررسی تاریخنگاری دو اثر تاریخی فارسی قرن پنجم هجری که در حوزه جغرافیایی ایران نوشته شده به نقد کتب و اندیشه های تاریخنگارانۀ مورخین هند که برگرفته از اندیشه های ایرانی بوده اند، میپردازد.

نتایج: تواریخ مهم ایرانی همچون بیهقی و گردیزی بر سبک تاریخنگاری هند در قرون مورد نظر تاثیر گذاشتند. جوزجانی در طبقات ناصری از حیث انشاء شاهکار بزرگ زبان فارسی در تاریخنگاری هند است و کتاب را بر اساس سلسله های ایرانی طبقه بندی کرده است و بَرَنی نیز شیوه عبرت‌آموزی مختص به تاریخنگاری ایرانی را دنبال کرد. مهم‌ترین دلیل تاثیرگذاری اندیشه های تاریخ نگاری ایرانی بر تاریخنگاری هندی، همان نفوذ و گسترش زبان فارسی بود زیرا حدود هفتصد سال زبان فارسی، زبان رسمی سرزمین هند قرار گرفت و ادبیات شبه قاره را تحت تأثیر خود قرار داده بود.

کلمات کلیدی
تاریخنگاری ایرانی , تاریخنگاری هند , سده های 13تا 16 میلادی , طبقات ناصری , تاریخ فیروزشاهی

• آفتاب اصغر،(1364)، تاریخ نویسی در هند و پاکستان، لاهور: انتشارات خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران. ص 9 و 10 و 13.
• ابن خلدون، عبدالرحمن(1369)، تاریخ ابن خلدون، جلد 1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.ص 65.
• اسماعیل پور، م، (1375)، « ادب فارسی در شبه قاره(هند، پاکستان، بنگلادش)»، دانشنامه ادب فارسی، به سرپرستی حسن انوشه، جلد4، تهران: موسسه فرهنگی و انتشاراتی دانشنامه. ص 639.
• ایران‌منش، مریم(1384)، شرح و تحلیل عقدالعلی للموقف الاعلی، تهران: انتشارات اطلاعات. ص3.
• ایوبی‌زاده، حسین(1380)، « ارتباط فرهنگی ایران و شبه قاره از آغاز تا پایان دورۀ ممالیک دهلی» در مجلۀ نامه پارسی، شماره 21. ص 156.
• بازورث، ادموند کلیفورد( 1372)، تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، تهران: انتشارات امیرکبیر. ص 296.
• بَرَنی، ضیاءالدین(1862م)، تاریخ فیروز شاهی، به تصحیح: سید احمد خان، بنگال: ایشیاتیک سوسائیتی بنگال. ص 23 و 47.
• بهار، محمدتقی(1380)، سبک شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، به کوشش ابوطالب میر عابدینی، تهران: انتشارات قدس.ص105.
• بهرامی، روح الله(1381)، «تاریخ‌نگاری ایرانی و هویت ملی» در نشریه مطالعات ملی، شماره 14.ص 40.
• بیهقی، محمدبن حسین(1389)، تاریخ بیهقی، به تصحیح علی اکبر فیاض، تهران: انتشارات هیرمند. ص28.
• جوزجانی، منهاج سراج(1363)، طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، جلد 1و2، تهران: انتشارات دنیای کتاب. ص292 و 77 و 130.
• حمیدی، جعفر(1372)، تاریخ نگاران، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. ص 39 و 67.
• خوش افتخار، هادی(1382)، نقد و بررسی کتاب طبقات ناصری، فصلنامه تاریخ پژوهی، شماره 15. ص150.
• رستگار فسایی، منصور(1380)، انواع نثر فارسی، تهران: انتشارات سمت. ص 443 و 447.
• رضازاده، شفق( 1369)، تاریخ ادبیات ایران، تهران: انتشارات آهنگ. ص329.
• سجادی، صادق و هادی عالم زاده، (1380)، تاریخ نگاری در اسلام، تهران: انتشارات سمت. ص93.
• سخاوی،شمس الدین محمد(1349ق)، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّ التاریخ، دمشق: نشر قدسی. ص 25.
• سکندربن محمد،(1392)، مرآت سکندری یا تاریخ سلاطین گجرات، مشهد: انتشارات قاف. ص الف.
• شکوری، ابوالفضل(1380)، درآمدی بر تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری مسلمانان، قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.ص 26.
• شیمل، آنه ماری(1373)، ادبیات اسلامی هند، ترجمه یعقوب آژند، تهران: انتشارات امیرکبیر. ص 18.
• صبوری، فاطمه(1388)،« پیشگامان تاریخ نگاری ایرانی تا قرن پنجم هجری» نشریه مشکوه ، شماره 102. ص 121.
• صفا، ذبیح الله(1370)،تاریخ ادبیات ایران، جلد1و 3، تهران: انتشارات فردوس. ص 1292 و 1178.
• صفا، ذبیح الله(1368)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد 2، تهران: انتشارات فردوس.ص3.
• صفا، ذبیح الله( 1347)، نثر فارسی از آغاز تا عهد نظام الملک، تهران: انتشارات کتابفروشی ابن سینا. ص48.
• صفرزایی، عبدالله و عباس سرافرازی( 1394)، تاثیر تاریخنگاری ایرانی بر گونه های تاریخ نویسی تیموریان هند، فصلنامه مطالعات شبه قاره، دانشگاه سیستان بلوچستان، سال هفتمف شماره 22. ص28.
• صیامیان، زهیر« تبارشناسی ایرانی گرایی در سنت تاریخنگاری اسلامی- ایرانی تا عهد تیموری» در نشریه مطالعات تاریخ اسلام، سال اول، شماره 3. ص 93.
• عفیف، شمس سراج(1385)، تاریخ فیروز شاهی، تصحیح: ولایت حسین، تهران: انتشارات اساطیر.ص 30-29.
• کاهن، ک.(1388)، « تاریخ نگاری دوره سلجوقی»، تاریخنگاری در ایران(مجموعه مقالات)، ترجمه یعقوب آژند، تهران: انتشارات گستره.ص 88.
• گردیزی، عبدالحی بن ضحاک(1363)، تاریخ گردیزی، به تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: انتشارات دنیای کتاب. ص264.
• گیب، ه.آ.ر،( 1361)،«تطور تاریخنگاری در اسلام»، تاریخنگاری در اسلام(مجموعه مقالات)، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر گستره.ص 37.
• محمد عبدالله،(1371)، ادبیات فارسی در میان هندوان، ترجمه محمد اسلم خان،تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی. ص 25.
• معصومی، محسن(1389)، فرهنگ و تمدن ایرانی – اسلامی دکن در دوره ۀ بهمنیان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. ص1 و2.
• میثمی، جولی اسکات( 1391)، تاریخ نگاری فارسی، ترجمه محمد دهقانی، تهران: نشر ماهی. ص30.
• یکتایی، مجید(1353)، نفوذ فرهنگ و تمدن ایران و اسلام در سرزمین هند و پاکستان، تهران: انتشارات اقبال. ص83.