ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 1، فروردین 99 ، شماره پی در پی 47

بررسی شیوه های بازنمایی مرثیه های شاهنامه با تأکید بر عنصر «عاطفه»

صفحه (19 - 36)
گیتی ایمانی ، بهناز پیامنی (نویسنده مسئول)، علی‌اصغر بَوَند شهریاری
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : زمستان 97

چکیده

جاودانگی شاهنامه مرهون بازنمایی «منِ عاطفی» از نوع فردیتهایی عالیست که در پیوند با اساطیر در نظام معنایی سترگ و رازآلود توصیف شده است. منِ عاطفی نشان از هویت هر فردست. منِ عاطفی در سوگ بیشتر بازنمایی میشود؛ زیرا عواطف بجوش آمده در مراثی، محل مناسبی برای ارزیابی منِ بازتاب یافته در آنست. موضوع مقالۀ حاضر، بررسی بازتاب منِ عاطفی در مرثیه های شاهنامۀ فردوسیست. پس از تبیین چهارچوب پژوهش و مشخص ساختن انواع منِ عاطفی ـ که براساس علم روانشناسی بسه صورتِ «من محدود بشری»، «منِ اجتماعی»، «منِ متعالی» نمود مییابد ـ مرثیه های مندرج در شاهنامه بصورت موردی تحلیل شده است. حاصل آنکه در شاهنامه، سوگواری مردان بیشتر از سوگواریهای زنان بازتاب یافته است. فردوسی شاهنامه را سرشار از اخلاق و معنویت سروده و چنینست که منِ عاطفی متعالی در شاهنامه، بویژه در کنشهای رفتاری رستم و سیاوش و فریدون و گاهی رودابه، دیده میشود. عموماً تورانیان سه واکنشِ «خشم و نفرت»، «گناه و نومیدی»، «انکار و دریغ» را در سوگ عزیزان خود نشان داده اند که بازتاب منِ محدود آنانست؛ در مراثی ایرانیان، «من اجتماعی» و «من متعالی» بیشتر بازنمایی شده است. همسویی من های بازتاب شده با شخصیتهای شاهنامه، نشان از موفقیت فردوسی در داستانپردازی و حقیقت پذیری دارد. and lt;-p and gt; and lt;-p and gt; and lt;-p and gt;

کلمات کلیدی
شاهنامۀ فردوسی , مرثیه , منِ عاطفی , جاودانگی

• اداور شعر فارسی؛ از مشروطیت تا سقوط سلطنت، شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، (1380)، چاپ اول (ویرایش دوم)، تهران: علمی.
• انسان و مرگ؛ در‌آمدی‌ بر مرگ‌شناسی، معتمدی‌، غلامحسین، (١٣٩٠‌)، چاپ سـوم، تـهران: مرکز.
• بررسی تطبیقی آیین‌های سوگ در شاهنامه و بازمانده‌های تاریخی ـ مذهبی سوگواری در ایران باستان، پورخالقی‌چترودی، مهدخت و لیلا حق‌پرست، (1389)، نشریۀ ادب و زبان، شمارۀ 24، صص 63ـ86.
• پایان راه‌ (پیرامون‌ مرگ‌ و مردن)، کوبلر‌ راس، الیزابت، (١٣٧٩)، ترجمۀ علی‌‌اصغر‌ بهرامی، تهران: رشد.
• چهار صورت مثالی، یونگ، کارل گوستاو، (1376)، ترجمۀ پروین فرامرزی، چاپ‌ دوم‌، مشهد: آستان قدس‌رضوی.
• روانکاوی و ادبیات، یاوری، حورا، (1387)، تهران: سخن.
• سبک‌شناسی نثر، شمیسا، سیروس، (1381)، تهران: میترا.
• سوگ‌سرودهای عاشورایی (نوحه‌سرایی) در ادب فارسی، رستگارفسایی، منصور، (1374)، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
• شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم، (1374)، بکوشش سعید حمیدیان، تهران: داد.
• صور خیال در شعر فارسی‌، شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، (١٣٧٥)، چاپ‌ ششم، تهران: آگاه.
• کابوس؛ روانشناسی‌ و زیست‌‌شناسی‌ رؤیاهای‌ ترسناک‌، هارتمن، ارنست، (١٣٨٠)، ترجمۀ یاور دهقانی‌هشتچین، تهران: امیرکبیر.
• موسیقی شعر، شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، (1385)، چاپ نهم، تهران: آگه.
• نامۀ باستان، کزازی، میرجلال‌الدین، (1385)، جلد 3، چاپ چهارم، تهران: سمت.
• نظریه‌های شخصیت، شولتز، دوان، (1390)، ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، تهران: هما.
• نگرشی بمرثیه در ایران، افسری‌کرمانی، عبدالرضا، (1381)، تهران: اطلاعات.
• Symbolic Interactionism, Blumer, H., (1969), N.J: Prentice ـ Hall Inc.
• Social Psychology: The Theory and Application of Symbolic Interactionism, Lauer, R.H. and W.H. Handel, (1977), Boston: Houghton Mifflin.
• Identity and psychosoial development in adulthood, Marcia, James. E., (1980), International Journal of Theory and Research. Vol 18, No 1 Publication.