ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 5، مرداد 1399 ، شماره پی در پی 51

گونه شناسی مفهومی و تحلیل سبک‌شناسی قطعات خاقانی

صفحه (199 - 220)
لیلی عباسی منتظری ، قدرت قاسمی پور (نویسنده مسئول)، نصراله امامی ، محمّدرضا صالحی مازندرانی
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : زمستان 1398

چکیده

نظر به سیر تطوّر شعر پارسی در سده ششم هجری از سادگی به تکلّفهای زبانی و ادبی از یکسو و غنای اندیشه و کلام خاقانی به عنوان یکی از شاعران صاحب سبک و شاخص این دوره از سوی دیگر، این پرسش کلیدی پیش می‌آید که آیا شعر خاقانی در قالبهای کمتر شناخته شده نظیر قطعه، به لحاظ ساختار و مضمون با سبک شخصی وی در سایر قالبهای شعری یکسان است یا خیر؟ ملاحظات علمی نشان میدهد که قالب قطعه در این عصر نخست با ظهور انوری و پس از وی خاقانی به اوج استقلال گونه ای رسید و به تدریج به صورت یک قالب هنری در شعر این دوره انعکاس یافت؛ به گونه ای که اگرچه زبان قطعه تا حدودی محاوره ای و غیر رسمی است ولی در قطعات خاقانی در پاره ای از موارد میتوان ردّپایی از تکلّف و صناعت را مشاهده نمود که در نوع خود کم‌سابقه است و به عبارتی سبک شخصی سراینده به شمار میرود؛ از این رو در پژوهش حاضر پس از بررسی دقیق 321 قطعه موجود در دیوان خاقانی (مطابق چاپ و تصحیح استاد سجادی) و دسته بندی موضوعی آنها به 14 گونه مفهومی، بر آن هستیم تا سیمایی کلی از محتوا و ساختار این قطعات را ارائه و تحلیل کنیم.

کلمات کلیدی
خاقانی , قطعه , سبک , گونه‌شناسی موضوعی

• بررسی تطبیقی خودشیفتگی (نارسیسم) در شعر خاقانی و متنبی، توکلی کافی آباد، عزیز الله؛ حیدری نیا، هادی؛ ملک ثابت، سمانه السادات؛ سیامک دستجردی، اعظم، 1394، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال 9، شماره 34، صص 154-135.
• تحلیل موضوعی قطعه در قرن ششم، فرضی، حمیدرضا، 1392، فصلنامه علمی پژوهشی بهارستان سخن، سال 9، شماره 23، صص 116-97.
• تقابل ویژگی سبکی خاقانی شروانی، امامی، نصراله؛ مراونه، نعیم، 1396، فصلنامه پژوهشهای نظم و نثر فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید چمران اهواز، سال 1، شماره 1، صص 47-11.
• جایگاه معنی در سبک شناسی شعر فارسی، درگاهی، محمود، 1383، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 47، شماره 193، صص 56-35.
• خاقانی، معمار زبان و خیال، کرمی، محمّد حسین؛ دهقانیان، جواد، 1389، فصلنامه فنون ادبی دانشگاه اصفهان، سال دوم، شماره 1 (پیاپی 2)، صص 16-1.
• دیوان، افضل الدین، خاقانی، 1393، تصحیح ضیاءالدین سجادی، زوّار، تهران.
• سبک خراسانی در شعر فارسی، محجوب، محمّد جعفر، بی‌تا، فردوس، تهران.
• سبک شناسی، نظریه‌ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود، 1390، سخن، تهران.
• سبک شناسی هجویات خاقانی، پارسا، احمد، 1385، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 25، شماره 3 (پیاپی 48)، صص 67-57.
• قطعه و قطعه سرایی در شعر فارسی، خالقی راد، حسین، 1375، علمی و فرهنگی، تهران.
• قفل اسطوره ارسطو: بررسی و تحلیل دیدگاه‌های خاقانی شروانی درباره فلسفه، فیلسوف و عقل، رضایی، احمد، 1389، فصلنامه پژوهشهای فلسفی- کلامی، شال 11، شماره 3 و 4 (پیاپی 44-43)، صص 302-285.
• کلیات سبک شناسی، شمیسا، سیروس، 1372، فردوس، تهران.
• مقایسه تحلیلی مبانی فکری سبک شکوائیه‌های انوری و خاقانی، واحد، اسد الله و نوری باهری، محمّد علی، 1390، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال چهارم، شماره دوم (پیاپی 12)، صص 327-305.
• موتیف چیست و چگونه شکل میگیرد؟، تقوی، محمّد؛ دهقان، الهام، 1388، فصلنامه تخصصی نقد ادبی، سال 2، شماره 8، صص 31-7.
• نظری انتقادی بر سبک شناسی در ایران، مهربان، جواد، 1389، فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، شماره 27، صص 122-111.
• نگاهی به فلسفه ستیزی در فرهنگ و تمدن اسلامی و انعکاس آن در شعر خاقانی، موسوی، حامد و صفری، جهانگیر، 1385، کاوش نامه، سال 7، شماره 12، صص 145-127.
• نگاهی تازه به بدیع، شمیسا، سیروس، 1383، میترا، تهران.
• نگاهی تازه به سبک غزلسرایی حافظ و طبقه بندی موضوعی غزلها، حجازی فرد، محمّد؛ امامی، نصراله؛ سرور یعقوبی، علی، 1397، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال یازدهم، شماره 2 (پیاپی 40)، صص 151-131.